Familoki w Czerwionce-Leszczynach to perła w koronie architektury w województwie śląskim. Osiedle patronackie kopalni „Dębieńsko” to jedna z najlepiej zachowanych kolonii tego typu.
Historia osiedla sięga przełomu XIX i XX wieku. Gdy w Czerwionce-Leszczynach powstawały zakłady górnicze zaczęto stale poszukiwać nowych pracowników, w tym górników oraz niższy i wyższy dozór. Tylko do wybuchu II Wojny Światowej wybudowano w centrum Czerwionki 121 budynków dla robotników i urzędników.
Na swoje czasy osiedle patronackie w Czerwionce było nowoczesne, kompleksowe i samowystarczalne. Było na nim wszystko, co potrzebne – kościół, szkoła, sklep, pralnia, suszarnia, magiel, piekarnia i mieszkania. Co istotne – każdy z budynków miał własne podwórko.
– Osiedle w Czerwionce wyróżnia dekoracyjność i różnorodność zastosowanych form architektonicznych – ozdobny detal – szczyty, facjaty, ornamenty, odeskowania, elementy muru pruskiego, charakterystyczne są także krawędzie szczytowe, powtarzający się kształt facjat, odeskowania, pokryte karpiówką dachy. Często stosowanym elementem architektonicznym jest też tzw. wole oko. Pomimo zróżnicowania architektury, kolonia zachowuje jednolity charakter całości. Rozplanowano ją w oparciu o prostokątną siatkę ulic, nadając jej szachownicowy układ. Część środkową osiedla zajęły budynki wolnostojące o bogatszej dekoracji architektonicznej, na obrzeżach zaś postawiono obiekty o skromniejszym wystroju – czytamy w urzędowej informacji.
Obecnie trwa rewitalizacja osiedla.
