Barbórka na liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego

Sukces przyniosły starania o wpisanie Barbórki górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Narodowy Instytut Dziedzictwa zatwierdził sporządzony w Zabrzu wniosek.

Warto przypomnieć, że inicjatywa wpisania święta patronki górników narodziła się w Zabrzu. Koordynatorem działań było Muzeum Górnictwa Węglowego. Przygotowując stosowne dokumenty przeprowadzono wiele działań.

21 kwietnia w Zabrzu depozytariusze – czyli ci, którzy Barbórkę celebrują, świętują i pielęgnują – podpisali wniosek o wpis tego zwyczaju na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Tego dnia w kaplicy św. Barbary 170 metrów pod ziemią odprawiona została msza święta.

Następnie w Łaźni Łańcuszkowej Sztolni Królowa Luiza Muzeum Górnictwa Węglowego zorganizowało konferencję „Dziedzictwo niematerialne – lokalna tożsamość – wspólne dziedzictwo” w której uczestniczyli przedstawiciele grup kultywujących obchody Barbórki: górnicy kopalń węgla kamiennego, właściciele, dyrekcje i zarządy kopalń węgla, administracja górnicza, duchowieństwo, związki zawodowe skupiające górników kopalń węgla kamiennego, stowarzyszenia, organizacje i samorządy lokalne miejscowości w których istnieje lub istniało górnictwo. Konferencja odbyła się pod patronatem Krzysztofa Tchórzewskiego, ministra energii.

– Bez względu na to, które elementy Barbórki są dzisiaj bardziej popularne od innych, wszystkie trzeba traktować jako dziedzictwo tego święta, ponieważ niezmiennie jest to dzień świąteczny górników i ich najbliższych. Jest także dziedzictwem Górnego Śląska, elementem tożsamości mieszkańców regionu – skomentował Bartłomiej Szewczyk, dyrektor Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu. – Dlatego poziom 170 w Kopalni Guido poświęcony jest patronce górników. Znajduje się tam kaplica św. Barbary oraz tematyczna ekspozycja. Każdego roku z okazji barbórki organizujemy uroczystą mszę świętą, która cieszy się dużym zaintertesowaniem. Odbywają się tam także występy orkiestr górniczych.

Zakończył się zatem pierwszy etap starań o nobilitację górniczego święta i uznania go za cenny element niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Trzeba przypomnieć, że kolejnym z działań związanych z jego ochroną będzie wdrożenia planu działań podtrzymujących żywotność i służących ochronie. Jedną z instytucji aktywnie działających na tym polu będzie Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu.

Opis górniczego święta zamieszczony Krajowej Liście Niematerialnego Dziedzictwa brzmi:

„Barbórka jest zwyczajem dorocznym i obyczajem świątecznym grupy zawodowej górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku praktykowanym od początku XIX wieku do chwili obecnej. Obchodzona 4 grudnia, w dniu wspomnienia św. Barbary, wpisała się w przestrzeń kulturową regionu dzięki przekazom pokoleniowemu i środowiskowemu. Stanowi nieodłączny element górniczej tożsamości pielęgnowany przy współudziale właścicieli, dyrekcji i zarządów kopalń, lokalnych parafii oraz stowarzyszeń, których przedstawiciele są aktywnymi uczestnikami obchodów.

Uczestnictwo w uroczystościach daje górnikom nie tylko poczucie wspólnoty, ale także godności zawodowej, bowiem Barbórka ma wymiar zarówno duchowy, jak i zawodowy. Charakteryzuje się więc silnymi walorami wspólnototwórczymi. Jest to szczególnie ważne dla pracowników kopalń węgla kamiennego, bowiem od okresu gwałtownej industrializacji, od ok. 1850 roku do lat 70. XX w. liczebność wspólnoty opierała się w znacznym stopniu na ruchach migracyjnych. Wspólne świętowanie wspomagało zarówno włączenie się w zasięg wartości charakteryzujących tę grupę, a także wspierało kształtowanie się więzi międzyludzkich, co w przypadku górników stale przebywających w warunkach zagrożenia życia, jest niezmiernie istotne. Święto ma także wymiar ponadkonfesyjny.

Obchody Barbórki nigdy nie wygasły, pomimo licznych zagrożeń wynikających ze ścisłego związku przemysłu z ekonomią i polityka. Zwyczaj ten był często praktykowany wbrew oficjalnej linii politycznej, co świadczy o sile przekazu środowiskowego. Jednocześnie zarządzający kopalniami oraz sami górnicy dokonali selekcji niektórych elementów Barbórki, które wdrażano w okresie rządów totalitarnych. Wybrane przez grupę tradycje są pielęgnowane od XIX wieku. Barbórka ma także szersze, regionalne oraz ponadregionalne znaczenie, jest rozpoznawalna poza Górnym Śląskiem”.

Źródło: UM Zabrze