Choć dzielnie walczyli, to musieli uznać wyższość wroga. Mowa o Niemcach, którzy w 1939 roku stoczyli z Polakami bitwę w pobliżu Mikołowa. Dzisiaj18 maja 2024 roku 150 rekonstruktorów pokazało, jak wyglądała konfrontacja sprzed 85 lat. Inscenizację walk oglądało setki osób.
Gdzie i kiedy doszło do Bitwy Wyrskiej
Bitwa wyrska, znana również jako obrona Wyr i Gostyni, była jedną z wielu lokalnych potyczek stoczonych podczas kampanii wrześniowej 1939 roku. Rozegrała się między 1 a 3 września 1939 roku na Górnym Śląsku, w okolicach miejscowości Wyry i Gostyń, będących częścią obszaru Mikołowa. Starcie to, choć niewielkie w skali całej kampanii, miało duże znaczenie dla morale polskich żołnierzy.
Tło historyczne Bitwy Wyrskiej
Górny Śląsk, będący obszarem przemysłowym o strategicznym znaczeniu, był jednym z pierwszych celów niemieckiej ofensywy podczas inwazji na Polskę. Niemiecka strategia Blitzkriegu zakładała szybkie i zaskakujące ataki, mające na celu zdezorganizowanie polskiej obrony i szybkie zdobycie kluczowych terenów. 1 września 1939 roku granice polsko-niemiecką przekroczyły oddziały Freikorps wraz z piechotą Wehrmachtu, przełamując opór głównie oddziałów byłych powstańców śląskich w Rudzie Śląskiej, Chorzowie i Katowicach.
Siły przeciwników
Po stronie polskiej walczyła 23 Dywizja Piechoty, w skład której wchodziły m.in. 55. Pułk Piechoty oraz jednostki Obrony Narodowej. Dowódcą sił polskich był gen. bryg. Jan Jagmin-Sadowski. Niemieckie natarcie prowadziły jednostki z 5. Dywizji Pancernej i 239. Dywizji Piechoty.
Przebieg bitwy Wyrskiej
Bitwa rozpoczęła się rankiem 1 września, kiedy to niemieckie oddziały pancerne ruszyły na pozycje polskie. Polacy, pomimo przewagi technologicznej i liczebnej przeciwnika, stawili zdecydowany opór. Kluczowym miejscem walki była linia obrony na wzgórzach wokół Wyr i Gostyni, gdzie polskie jednostki skutecznie opóźniały marsz niemieckich czołgów i piechoty.
Polacy wykorzystali ukształtowanie terenu i przygotowane wcześniej umocnienia polowe, w tym zasieki i okopy, aby spowolnić natarcie Niemców. Wykazali się także znaczną odwagą i determinacją, co pozwoliło im na chwilowe zatrzymanie postępów przeciwnika. Niestety, przewaga liczebna i technologiczna Wehrmachtu w końcu przeważyła.
1 września oddziały Wehrmachtu, okrążając polskie siły pod Bożą Górą, Żorami i Rybnikiem, rozpoczęły wymianę ognia na odcinku wzgórza 341 ( Fiołkowa Góra) aż do rzeczki Gostynki. Równocześnie w tym czasie toczyły się walki pod Pszczyną. Obroną wzgórza 341 dowodził kpt. Tytus Wikarski, mając do dyspozycji 1 kompanię ckm I batalionu 201 rezerwowego pułku piechoty. W walkach kompania straciła 50% składu.
2 września batalion musiał się wycofać w kierunku Wyr, gdzie dołączył do innych walczących oddziałów Wojska Polskiego, niemieckie oddziały stoczyły ciężką bitwę graniczną i zdobyły kontrolę nad obszarami leżącymi nad Gostynką. Dwa niemieckie bataliony wyruszyły później w kierunku Tychów, napotykając opór polskich jednostek w obecnej dzielnicy Tychów – Żwakowie. Wioskę Niemcy zdobyli o godz. 17. W bitwie wyrskiej znaczącą rolę odegrał pociąg pancerny Nr 54 „Groźny”, skutecznie ostrzeliwując niemieckie pozycje i ewakuując rannych.
Około godz. 13 dowódca Grupy Operacyjnej „Śląsk”, otrzymał wiadomość od generała Bernarda Monda, który 2 września walczył pod Pszczyną, że jego 6 Dywizja Piechoty nie będzie mogła wspomóc walk pod Mikołowem z powodu odwrotu do okolic Oświęcimia. W Oświęcimiu, generał źle ocenił sytuację, sądząc, że jego dywizja została rozbita. W rzeczywistości mogła ona kontynuować walkę, co mogło przeważyć o losach bitwy na odcinku Wyry – Gostyń – Kobiór – Pszczyna.
W nocy z 2 na 3 września zarządzono odwrót Wojska Polskiego z Górnego Śląska. W bitwie wyrskiej poległ m.in. ppłk Władysław Kiełbasa, bohater obrony Mikołowa. Został pochowany wraz z pięcioma nieznanymi żołnierzami na cmentarzu przy kościele św. Wojciecha w Mikołowie.
Skutki i znaczenie bitwy
Bitwa wyrska zakończyła się 2 września wycofaniem polskich oddziałów na dalsze pozycje obronne, ale opór, który stawili, opóźnił niemieckie natarcie, co miało znaczenie dla całej kampanii wrześniowej. Obrona Wyr i Gostyni jest przykładem heroizmu i poświęcenia polskich żołnierzy, którzy walczyli mimo przeważających sił przeciwnika. Bitwa ta ma również duże znaczenie dla lokalnej pamięci historycznej. Każdego roku organizowane są uroczystości upamiętniające to wydarzenie, a na miejscu bitwy znajduje się pomnik poświęcony poległym obrońcom.
Bitwa wyrska była jednym z wielu starć podczas kampanii wrześniowej, które mimo swojej lokalnej skali, miały duże znaczenie dla morale walczących i mieszkańców regionu. Pokazała ona determinację i odwagę polskich żołnierzy, którzy w obliczu przeważających sił niemieckich, bronili swojej ojczyzny z pełnym poświęceniem.
