Fatalna wykrywalność, wysoka zachorowalność, większość chorych nie przeżyje. Powód? Chociaż w Polsce dostępne są już najlepsze metody leczenia raka jajnika, problemem pozostaje jego późne rozpoznawanie. 

O tym jak powinno się diagnozować i leczyć raka jajnika, żeby dać chorym szansę, opowiadamy w programie Kierunek Zdrowie. Ta choroba to dla onkologów wyzwanie na miarę XXI wieku. 

Jajniki są gruczołem dokrewnym i produkują szereg hormonów, z których głównym jest estradiol – najważniejszy hormon kobiecy, odpowiedzialny za rozwój wszystkich żeńskich cech organizmu. 

Terminem „rak jajnika” określa się często guzy  o różnym, często dobrym rokowaniu powstałe z komórek zarodkowych lub komórek podścieliska. Jednak najczęstszą postacią złośliwego nowotworu jajnika jest rak gruczołowy – choroba  rozwijająca się podstępnie.  W Polsce notuje się  3500 nowych zachorowań rocznie. Rak jajnika stanowi 5% wszystkich nowotworów złośliwych u kobiet. Liczba nowych zachorowań powoli, ale systematycznie rośnie. Najwięcej przypadków raka jajnika notuje się pomiędzy 50. a 70. rokiem życia, ale ok. 15% zachorowań zdarza się przed 50. rokiem życia, zwłaszcza u kobiet posiadających uwarunkowaną genetycznie skłonność do tego nowotworu.

Rak jajnika: diagnoza

Wielkim problemem jest diagnostyka raka jajnika, ponieważ bardzo długo choroba nie daje żadnych charakterystycznych objawów. 

– Ten nowotwór jest wyzwaniem dla lekarzy – wyjaśnia prof. dr hab. n. med. Andrzej Witek, kierownik Katedry i Kliniki Ginekologii i Położnictwa, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne SUM w Katowicach, śląski konsultant wojewódzki w dziedzinie ginekologii onkologicznej.

Jego zdaniem są pewne dyskretne dolegliwości mogące sugerować rozwój nowotworu: uczucie pełności w nadbrzuszu, powiększenie obwodu brzucha, wzdęcia, zaburzenia wypróżniania, poczucie sytości. Do tego ból brzucha o trudnej do określenia lokalizacji, problemy ze strony układu moczowego.

– Tylko mało która kobieta idzie wtedy do ginekologa. Objawy są zwykle lekceważone i przypisywane typowym dolegliwościom jelitowym. Lekarz rodzinny, do którego zazwyczaj trafia, także nie od razu kieruje na kosztowne badania, choć chciałoby się, żeby tak było – wyjaśnia prof. Witek.

Jego zdaniem, doszukując się przyczyn raka jajnika trzeba też zwrócić uwagę na nierodność, niepłodność, oraz mutacje w genach BRCA, Zwiększone ryzyko przypada na kobiety po 65 roku życia, otyłe, chorujące na depresję przed 45 rokiem życia, rodzące po 35. W rodzinie trzeba szukać nie tylko żeńskich przodków z rakiem, ale i męskich, którzy chorowali na raka jelita grubego.

Do niedawna uważano, że czynnikami chroniącymi kobiety przed rakiem jajnika jest m.in. stosowanie antykoncepcji hormonalnej, czy hormonalnej terapii zastępczej. Obecnie takich związków już się nie potwierdza. Potwierdzony jest za to wpływ stosowania talku na rozwój raka jajnika.

Jakie badania przy podejrzanych objawach mogących sugerować guza jajnika:

Badanie ginekologiczne dwuręczne poprzez pochwę i przez odbytnicę; 

Badania USG – przezbrzuszne i przezpochwowe

Jeśli jest taka potrzeba –  tomografię komputerową oraz rezonans magnetyczny.

Często zleca się wykonanie badania stężenie markera CA 125 w surowicy krwi. W wypadku raka jajnika jest ono podwyższone. Niestety, nie u wszystkich pacjentek z rakiem jajnika, bowiem  marker ten może być także podwyższony w przypadku innych schorzeń.

Chociaż nie istnieją żadne skuteczne badania profilaktyczne pozwalające wykryć wczesnego i bezobjawowego raka jajnika, najlepszym jak dotąd sposobem kontroli jajników wydaje się być badanie USG przezpochwowe, które umożliwia odpowiednio wczesne dostrzeżenie zmian i wykrycie guza. 

Jak leczy się raka jajnika

– Nie operujemy kobiet, by przewietrzyć im brzuch. Współczesne operacje muszą być radykalne. Jeśli lekarz podejrzewa raka jajnika, może zlecić przeprowadzenie zabiegu laparoskopii lub laparotomii (otwarcie brzucha skalpelem i klasyczna operacja). W trakcie zabiegu chirurg zwykle usuwa cały jajnik i kieruje go do badania histopatologicznego, często jeszcze w trakcie przebiegającej operacji. W przypadku stwierdzenia raka jajnika usuwana jest macica, drugi jajnik, węzły chłonne oraz wszystkie widoczne ogniska choroby. Operacje zaawansowanego raka jajnika (tzw. zabiegi cytoredukcyjne) –  bardzo skomplikowane-  powinny być przeprowadzone w specjalistycznych ośrodkach.

– Staramy się usunąć wszystko co zagraża kobiecie, a wskazaniem do przerwania operacji jest tylko naciek na kreskę jelita cienkiego oraz naciek na naczynia biodrowe zewnętrzne. To dwie sytuacje, gdzie nie możemy dalej operować. Wtedy wkraczają onkolodzy kliniczni. Proponują chemioterapię i dopiero po jej przeprowadzeniu decydujemy, czy możemy ponowić operację. Obecnie żaden lekarz nie leczy raka w pojedynkę. O terapii zawsze decyduje konsylium – dodaje prof. Witek.

Wyniki leczenia raka jajnika są niezadowalające. U około 40% chorych, mimo pierwszego radykalnego zabiegu, uzupełniającej chemioterapii oraz powtórnej operacji, dochodzi do wznowy w ciągu 5 lat.

Jeśli zabieg był radykalny przeżycie 5-letnie (wskaźnik obrazujący rokowanie w chorobach nowotworowych) wynosi w I stopniu – 85-100%, w II i IIIa – 40-50%, a w IIIb i IIIc – 17%. Chore z pozostawionym ogniskiem nowotworu o średnicy poniżej 0,5 cm przeżywają około 40 miesięcy. W IV stopniu obserwuje się 5-letnie przeżycia jedynie w 5% przypadków.

autor: Maria Zawała