Tak powstała Kotlina Dinozaurów. Archiwalne dokumenty

Czy popularną Kotlinę Dinozaurów w chorzowskim zoo wymyślił Jerzy Ziętek? Można się spotkać z takim stwierdzeniem. I nie byłoby w tym nic dziwnego, kreatywność legendarnego śląskiego wojewody czasów PRL była niezrównana. Jednak dokumenty mówią co innego. Zarazem potwierdzając, że Kotlina Dinozaurów rzeczywiście powstała dzięki Ziętkowi.

Kotlina Dinozaurów została zbudowana w latach 70. Gigantyczne rzeźby dinozaurów, jakie w niej ustawiono, to naturalnej wielkości makiety wymarłych gadów. Ich kształty zrekonstruowali warszawscy paleozoolodzy Polskiej Akademii Nauk. A wyobrażenia dinozaurów wykonali artyści Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. Tacy jak Henryk Fudali (który był autorem tych największych), Waldemar Madej i Józef Sawicki, pod kierunkiem architekta wnętrz Jana Kosarza.

Jest wniosek…

Ale by ta niezwykła jak na lata 70. XX wieku inwestycja – pierwszy tego typu projekt w Polsce – została zrealizowana, niezbędne były dwie rzeczy: pomysł i pieniądze. 

Kto wpadł na ten pierwszy? Tu rąbka tajemnicy uchylają nam archiwalne dokumenty sprzed ponad pół wieku.

W Archiwum Państwowym w Katowicach zachowała się Notatka służbowa dla Członka Rady Państwa, Przewodniczącego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Towarzysza Generała Jerzego Ziętka z 10 stycznia 1972 r. Oto co w niej czytamy:

Z relacji Kierownika ZOO w Chorzowie dr Zygmunta Zielińskiego, wynika, że pracownicy ZOO w Chorzowie i pracownicy naukowi Zakładu Paleontologii Instytutu Zoologicznego PAN w Warszawie podjęli inicjatywę zorganizowania na terenie Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku ekspozycji ssaków kopalnych.

… jest decyzja

Autor notatki, którym był Kurator Okręgu Szkolnego mgr Mirosław Wierzbicki, zaopiniował ten pomysł w dwóch punktach:

1. Inicjatywa słuszna, zawiera wartości dydaktyczne i widowiskowe, ale do rozważenia czy nie należy odroczyć jej na przyszłą 5-latkę, albo
2. finansować budowę ze środków SFBSiI – koszt 5.500 tys. zł. i może się zwiększyć. Planowany początek budowy w 1973 r. Potrzebne limity 1.500 tys. zł. na budowę pawilonu.

Z kolei dwa dni później propozycja została zwięźle zaopiniowana przez Jerzego Ziętka: zgoda ad 2.

Niech nas nie zmylą owe ssaki kopalne. Magister Wierzbicki, który jak widać biologii raczej nie uczył, rąbnął się dość haniebnie w oficjalnym dokumencie. Przecie z dinozaurów żadne ssaki, tylko gady! Na szczęście decydentom nie robiło to najwyraźniej różnicy i podeszli do tej kwestii bezrefleksyjnie.

Pieniądze? Z budowy szkół

Warto zwrócić uwagę na źródło finansowania. Pojawiający się w notatce skrót SFBSiI to… Społeczny Fundusz Budowy Szkół i Internatów. Wcześniej nazywał się on Społecznym Funduszem Budowy Szkół Tysiąclecia i zapewniał fundusze do realizacji wielkiego, ogólnokrajowego programu oświatowego „Tysiąclatek”. Po zamknięciu projektu został przemianowany, ale działał dalej. I to wciąż dysponując olbrzymimi kwotami. Skorzystanie zeń celem realizacji inwestycji co najwyżej luźno związanej ze szkolnictwem (nawet dziś nikt nie odmówi Kotlinie Dinozaurów walorów edukacyjnych) było dość typowym posunięciem Jerzego Ziętka. W żonglowaniu dostępnymi w socjalistycznej gospodarce nakazowo-rozdzielczej środkami celem spożytkowania ich na cele społecznie pożyteczne „Jorg” mógłby się poszczycić czarnym pasem.

Skądinąd według jego biografa, profesora Jana Walczaka właśnie do kiesy SFBSiI Ziętek sięgał niejednokrotnie, finansując rozmaite inwestycje. Obecnie – nie do pomyślenia (a wręcz kryminał!). Zresztą i w tamtych czasach mogły za tego typu praktyki grozić srogie konsekwencje (no ale wolno wojewodzie…). Dostrzeżmy jednak okoliczności łagodzące: Ziętek pieniądze wydawał sensownie i pożytecznie, a z efektów społeczeństwo korzysta do dziś.

Zagospodarować dolinę

Ziętek chyba się do całej idei mocno zapalił. Jego wnuk Jerzy Ziętek wspomina, jak dziadek mówił, że trzeba ludziom pokazać także te zwierzęta, których już nie ma. Czy jednak „Jorg” osobiście wpadł na ten pomysł? To możliwe, choć z kolei Łukasz Respondek swojej monografii Parku Śląskiego zatytułowanej „Park wielu pokoleń” pisze o Kotlinie Dinozaurów, że jej inicjatorem był natomiast ówczesny dyrektor parku, Julian Koba. Mogło więc być i tak. Jednak z dokumentów wynika, że inicjatywa wyszła ze strony ZOO w Chorzowie i warszawskich paleontologów Polskiej Akademii Nauk.

Oczywiście istnieje i taka możliwość, że pod decyzję trafił projekt obgadany już wcześniej za kulisami. Z góry cieszący się poparciem wojewody, przez co jego zatwierdzenie było czystą formalnością.

Jakkolwiek było, po decyzji Ziętka sprawy ruszyły z kopyta.

W wyniku wzajemnych ustaleń pomiędzy Zarządem Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku w Katowicach a Kierownictwem Śląskiego Ogrodu Zoologicznego w W.P.K. i W. postanowiono zagospodarować istniejącą na terenie Zoo dolinę pozostałą po dawnym wyrobisku cegielni i przeobrazić ją w stałą ekspozycję – muzeum ssaków kopalnych na wolnym powietrzu.
Przedmiotem ekspozycji będą rekonstrukcje około 16 większych i 15 mniejszych ssaków i gadów kopalnych naturalnej wielkości z okresu górnej kredy, ery mezozoicznej odtwarzanych według oryginalnych szkieletów. Rekonstrukcje te opracowane będą pod nadzorem naukowym przez paleontologów polskich z Zakładu Paleozoologii P.A.N. w Warszawie – głosi kolejna służbowa notatka w zasobach archiwalnych APK.

Reszta – to już były techniczne szczegóły. Prace trwały cztery lata, sama budowa – dwa. Początkowo w postindustrialnej dolince stanęły miniatury prehistorycznych gadów, według których stworzono ich makiety naturalnej wielkości (tu nie ma pewności, czy aby modele te nie powstały wcześniej, jeszcze przed decyzją o budowie). W 1975 r. Kotlinę Dinozaurów sfinalizowano i do dziś cieszy ona oczy zwiedzających Śląski Ogród Zoologiczny.

Ale tak swoją drogą to ciekawe, kiedy połapali się co do tych ssaków kopalnych.