Choroba Alzheimera to proces neurodegradacji komórek mózgu, objawiający się zaburzeniami pamięci epizodycznej, czyli zdolnością przypominania sobie wydarzeń z teraźniejszości i przeszłości. Trudności z przyswajaniem nowych informacji, problemy z datami, zapominanie istotnych wydarzeń, wielokrotne pytania czy powtarzanie tych samych historii, to mogą być jej sygnały.
– Choroby Alzheimera nie można leczyć przyczynowo ani jej zatrzymać. Można tylko spowolnić jej objawy. Proces alzheimeryzacji zaczyna się wiele lat przed wystąpieniem objawów. Jedyne więc, co możemy zrobić, to dbać o dobrą kondycję mózgu poprzez odpowiedni styl życia i dietę. – informuje dr n. med. Anna Filipek-Gliszczyńska, neurolog z Kliniki Neurologii i Poradni Alzheimerowskiej Państwowego Instytutu Medycznego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Warszawie.
– W Polsce mamy ponad 120 tysięcy pacjentów z rozpoznaną chorobą Alzheimera. Liczba ta jest niedoszacowana, wiele osób choruje bez rozpoznania i leczenia. Wynika to z ograniczonego dostępu do ośrodków diagnostycznych oraz ze społecznego przyzwolenia na pojawianie się wraz z wiekiem nieprawidłowości w funkcjonowaniu poznawczym, nawet w wydaniu patologicznym. – I temu należy powiedzieć stanowcze „nie”! – podkreśla dr Filipek-Gliszczyńska.
Jak dbać o mózg?
Kiedy się rodzimy, układ nerwowy jest niedojrzały, ale zaczyna się dynamicznie rozwijać. Dzieci szybko zdobywają nowe umiejętności i uczą się trudnych funkcji wykonawczych – mowy, abstrakcyjnego myślenia, koordynacji. Nastolatki i młodzi dorośli mają duże zdolności poznawcze i niebywałą wręcz zdolność przyswajania nowej wiedzy. Później następuje okres stabilizacji i czerpiemy z tego, co nagromadziliśmy około 20. roku życia. W wieku 60-65 lat funkcje poznawcze zaczynają fizjologicznie zwalniać. Potrzebujemy więcej czasu na odszukanie zdobytych kiedyś informacji, a na przyswojenie nowych – większej liczby powtórzeń. Nie uczymy się tak sprawnie, jak dawniej.
Gdy na skutek procesu neurodegradacji komórek mózgu dochodzi do wyczerpania rezerwy poznawczej i tracimy progową ilość neuronów, która zabezpiecza codzienne funkcjonowanie. Zaczynają się wtedy pojawiać objawy świadczące o deficytach funkcji poznawczych. Można rozpoznać otępienie, czyli demencję – proces powolny, podstępny i postępujący. Otępienie samo w sobie nie jest chorobą, lecz objawem. Jego najczęstszą przyczyną jest choroba Alzheimera. Statystycznie częściej chorują kobiety, ponieważ żyją dłużej. Chorych przybywa, bo społeczeństwo się starzeje.
Choroba Alzheimera: pierwsze objawy
Problemy z datami, zapominanie o ważnych wydarzeniach, wielokrotne pytanie o to samo, opowiadanie tej samej historii itp. To mną być pierwsze objawy choroby Alzheimera. To tzw.zaburzenia pamięci epizodycznej, czyli świeżej. Wiążą się z tym trudności w przyswajaniu nowych informacji i uczeniu się nowych rzeczy.
– Takie objawy u bliskiej osoby po 65. roku życia warto zgłosić u lekarza pierwszego kontaktu. Po wywiadzie i wykluczeniu przyczyn internistycznych, wpływających na funkcje poznawcze, takich jak choroby tarczycy, niedokrwistość czy niedobory witamin, lekarz zdecyduje czy skierować pacjenta do specjalistycznego ośrodka – informuje dr Filipek-Gliszczyńska.
Choroby Alzheimera nie można leczyć przyczynowo ani zatrzymać. Można tylko spowolnić jej objawy. Ważne by dbać o dobrą kondycję mózgu poprzez odpowiedni styl życia i dietę.
Przede wszystkim trzeba pilnować podaży płynów. Jak przekonuje dr Filipek-Gliszczyńska, trzeba pić około 2 litrów dziennie. Jeśli chodzi o dietę, najlepsza jest śródziemnomorska. Zaleca się dużo kwasów omega-3 (np. tłuste ryby morskie), kwasu foliowego (np. zielone warzywa), witamin z grupy B (np. pieczywo pełnoziarniste), beta-karotenu (np. czerwone owoce), resweratrolu (np. czerwone wytrawne wino) oraz suplementację witaminy D3. Ważna jest też umiarkowana aktywność fizyczna – np. nordic walking, pływanie. Bo ruch chroni mózg!
Gdy pojawi się otępienie…
– Trzeba włączyć leki, które spowalniają postęp choroby. Mogą mieć formę tabletek klasycznych, bądź rozpuszczających się w jamie ustnej. Są też leki podawane w formie plastrów naklejanych na skórę. O wyborze metody terapeutycznej decyduje lekarz, biorąc pod uwagę inne leki stosowane przez pacjenta, możliwe nietolerancje, choroby współistniejące itp. Mamy na rynku kilka preparatów, a zatem istnieje możliwość wyboru i zamiany. Nie mamy dostępu do leczenia dożylnego. Chodzi o kroplówki podawane, w zależności od preparatu, raz na dwa tygodnie lub raz na miesiąc. Takie leczenie jest możliwe tylko w warunkach szpitalnych. Leki te przeznaczone są dla pacjentów na wczesnym etapie choroby, potem nie ma możliwości regeneracji mózgu. Jeżeli cokolwiek niedobrego się w nim stanie, to już tego nie cofniemy. Najważniejsze jest więc to, co dzieje się przed rozwojem otępienia, czyli dbanie o mózg – także poprzez ćwiczenia – mówi dr Filipek-Gliszczyńska.
Nasza rezerwa intelektualna powstaje przez całe życie. Służy jej nie tylko wykształcenie, ale i socjalizacja – przebywanie z ludźmi, wymiana myśli i poglądów. To rozwija mózg i podtrzymuje jego funkcjonowanie. Po zakończeniu aktywności zawodowej warto czytać książki, dyskutować na ich temat, rozwiązywać krzyżówki, korzystać ze spotkań uniwersytetu trzeciego wieku, uczyć się nowych rzeczy.
– Przebywanie samemu w domu i oglądanie seriali nie wpływa dobrze na mózg – przekonuje lekarka.
Rozpoznać Alzheimera w porę
W Polsce jest ponad 120 tysięcy pacjentów, u których została rozpoznana choroba Alzheimera. Liczba ta jest niedoszacowana, wiele osób choruje bez rozpoznania i leczenia. Wynika to z ograniczonego dostępu do ośrodków diagnostycznych oraz ze społecznego przyzwolenia na pojawianie się wraz z wiekiem nieprawidłowości w funkcjonowaniu poznawczym, nawet w wydaniu patologicznym. Najwięcej chorych wykrywa się na Mazowszu, a najmniej w województwie opolskim. To kwestia dostępności do ośrodków diagnostycznych.
– Mieszkańcy wsi i miasteczek bardzo długo są tłumaczeni przez otoczenie starością, sklerozą czy demencją starczą. Oni zgłaszają się do lekarza wraz z rodziną dopiero w momencie pojawienia się objawów psychiatrycznych, albo tak znacznego zaawansowania zaburzeń poznawczych, że nie pozwala im ono na samodzielne funkcjonowanie. Czyli zdecydowanie za późno – twierdzi dr Filipek-Gliszczyńska i apeluje, by po 60. roku życia nie lekceważyć zapominania.
– Zgłaszajmy lekarzowi pierwszego kontaktu problemy z pamięcią i koncentracją. Im wcześniej rozpozna się proces alzheimeryzacji, tym większe są możliwości spowolnienia postępu choroby. Dzięki temu mamy szansę opóźnić demencję i dłużej zachować prawidłowe funkcje poznawcze. Pacjent po 60. roku życia ma prawo do wizyty przesiewowej u lekarza rodzinnego. Oprócz wydania skierowania na standardowe badania, może on wykonać prosty test oceniający funkcje wykonawcze, jak np. test rysowania zegara czy Mini-Cog. Pozwalają one szybko wychwycić nieprawidłowości i podjąć stosowne działania – przekonuje dr Filipek-Gliszczyńska.
Mózg nie lubi tej bakterii
Naukowcy tymczasem nieustająco pracują nad stworzeniem skutecznych leków na Alzheimera. Szukają też przyczyn choroby. Na łamach „Alzheimer’s & Dementia” ukazała się właśnie analiza przedstawiająca potencjalny związek pomiędzy zakażeniem bakterią Helicobacter pylori a występowaniem choroby Alzheimera.
Helicobacter pylori pylori to gram-ujemna bakteria, która odpowiedzialna jest za powszechnie występujące zakażenia przewodu pokarmowego. Aż 40 proc. dorosłych na świecie może być zakażonych tą bakterią. Prowadzi ono do rozwoju, między innymi, zapalenia błony śluzowej żołądka czy wrzodów trawiennych. Na podstawie badania wykazano, iż klinicznie aktywne zakażenie Helicobacter pylori w grupie pacjentów w wieku 50 i więcej lat zwiększało ryzyko rozwoju choroby Alzheimera aż o 11 proc. Warto więc je leczyć.
Maria Zawała
(Wykład dr n. med. Anny Filipek-Gliszczyńskiej pt. „Czy możemy uchronić nasz mózg przed rozwojem demencji? ” odbył się podczas XXII Ogólnopolskiej Konferencji „Polka w Europie” )
