Rocznica wyzwolenia Auschwitz. Najważniejsze fakty

Wyzwolenie Auschwitz nastąpiło 27 stycznia 1945 r. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady w Oświęcimiu to miejsce jednej z największych zbrodni w dziejach. Po II wojnie światowej zachowano go jako miejsce pamięci i muzeum. I tego czasu stanowi memento, przestrogę oraz pomnik jego ofiar, którymi byli przede wszystkim Żydzi. W rocznicę wyzwolenia Auschwitz przypominamy najważniejsze fakty tragicznej historii tego miejsca.

Wyzwolenie Auschwitz 27 stycznia 1945 nastąpiło dokładnie cztery lata i dziewięć miesięcy lat od założenia obozu oświęcimskiego.

Założenie KL Auschwitz

Rozkaz o założeniu KL Auschwitz wydał 27 kwietnia 1940 r. Heinrich Himmler. Choć inicjatorem utworzenia obozu był Wyższy Dowódca SS i Policji we Wrocławiu Erich von dem Bach-Zalewski. Obóz zaprojektował Arpad Viegandt, wykorzystując budynki dawnych koszar wojskowych i Polskiego Monopolu Tytoniowego. Zaś pierwszym komendantem nowego obozu został Rudolf Höss. Pierwszy transport więźniów przyjechał do Auschwitz 14 czerwca 1940 r. z Tarnowa. Warto dodać, że do początku 1942 r. najwięcej było w obozie więźniów narodowości polskiej. Ale też już w tym pierwszym transporcie się również Żydzi. Z czasem Niemcy rozbudowali obóz, przede wszystkim tworząc Auschwitz II-Birkenau (obóz w Oświęcimiu-Brzezince).

Auschwitz – obóz śmierci

Od początku swego istnienia Oświęcim był nie tylko obozem koncentracyjnym i obozem pracy niewolniczej, ale również obozem śmierci. Rozstrzeliwano tam więźniów uznanych za zakładników. Podczas błyskawicznych rozpraw, stanowiących parodię wymiaru sprawiedliwości, wyrokami śmierci hojnie szafował przybywający co kilka tygodni do KL Auschwitz Sąd Doraźny katowickiego Gestapo. Obłożnie chorych w obozowym szpitalu zabijano zastrzykami trucizny.

Holokaust w Auschwitz

Masowe mordowanie Żydów rozpoczęło się w Auschwitz-Birkenau wiosną 1942 r. W końcu marca przyjechały dwa pierwsze ich transporty kolejowe, ze Słowacji i Francji. 4 maja pierwsi Żydzi (chorzy wyselekcjonowani przez obozowego lekarza) zginęli w komorze gazowej. W sierpniu tego roku przystąpiono do budowy zintegrowanych urządzeń służących do eksterminacji. Składały się z czterech zespołów komór gazowych i krematoriów. Ich budowa zakończyła się w okresie maj-czerwiec 1943. Pracowały pełną parą, nieraz na skraju swoich technicznych możliwości, w dzień i w nocy. Na obozową rampę wtaczały się pociągi z wagonami pełnymi ludzi, przywożonych z całej okupowanej przez Niemców Europy. Większość Żydów mordowano natychmiast po rozładowaniu transportu. Przed ewakuowaniem obozu Niemcy zniszczyli komory gazowe i krematoria w Brzezince, usiłując zatrzeć ślady zbrodni.

Auschwitz-Birkenau. Szokujące liczby

Liczby zamordowanych w Auschwitz Żydów podane przez komendanta Hössa to: z Górnego Śląska i Generalnego Gubernatorstwa – 250.000, z Niemiec i Terezina – 100.000, z Holandii – 95.000, z Belgii – 20.000, z Francji – 110.000, z Grecji – 65.000, z Węgier – 400.000, ze Słowacji – 90.000.

Ogółem do Auschwitz-Birkenau trafiło około 1.300.000 ludzi. Większość z nich, czyli około 1.100.000, zginęła. Około 90% ofiar stanowili Żydzi. Z kolei wśród pozostałych było 70-75.000 Polaków, 21.000 Cyganów, 10-15.000 radzieckich jeńców wojennych.

Auschwitz i jego podobozy

KL Auschwitz to nie tylko pierwotny obóz w Oświęcimiu i obóz w Brzezince. Do KL Auschwitz zaliczano również (poza ośrodkiem zagłady w Birkenau) obozy filialne w Babicach, Budach, Harmężach, Rajsku, Goleszewie, Jawiszowicach, Jaworznie, Libiążu, Łagiszy, Monowicach, Sosnowcu, Świętochłowicach, Wesołej oraz Brnie na Morawach. Trzy pierwsze utworzono w celu zapewnienia siły roboczej gospodarstwom rolnym i hodowlanym, pozostałe na potrzeby zakładów przemysłowych. W 1943 r. KL Auschwitz został podzielony na: Auschwitz I – Stammlager (obóz macierzysty), Auschwitz II – Birkenau (obozy w Brzezince oraz filialne związane z gospodarstwami rolnymi i hodowlanymi) oraz Auschwitz III – Aussenlager (pozostałe obozy filialne).

Komendant Höss

Pierwszy i szczególnie osławiony komendant obozu Rudolf Höss, założyciel i pierwszy komendant obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, urodził się w roku 1900 w Baden-Baden. Ojciec, głęboko wierzący katolik, widział w synu przyszłego księdza. Jednak w 1915 r. Höss wstąpił do armii i wziął udział w walkach I wojny światowej. Z kolei w 1934 r. Höss wstąpił do SS. Po czym służył w obozach koncentracyjnych Dachau, Ravensbrück i Sachsenhausen. A od 1 maja 1940 do 1 grudnia 1943 był komendantem KL Auschwitz. Aresztowany po zakończeniu wojny, 2 kwietnia 1947 został skazany go na karę przez polski sąd. Dodajmy, że egzekucja przez powieszeniemiała miejsce 16 kwietnia 1947 na terenie byłego obozu w Oświęcimiu. Już w więziennej celi Höss spisał wspomnienia, wydane pod tytułem „Autobiografia Rudolfa Hössa komendanta obozu oświęcimskiego”. Są przerażającym świadectwem czasów i dają wgląd w psychikę nazistowskiego zbrodniarza.

Mengele i zbrodnicze eksperymenty

Jak wiadomo, nieodłączną częścią historii Auschwitz jest historia pseudomedycznych eksperymentów, przeprowadzanych przez lekarzy obozowych. Z tych zaś zbrodniarzy najbardziej znany jest Josef Mengele. Inaczej „Doktor Śmierć” lub też „Anioł Śmierci z Auschwitz”, który naczelnym lekarzem obozu oświęcimskiego został   w 1943 r. Poza kierowaniem selekcją do zgładzenia w komorach gazowych, Mengele rozwijał „działalność naukową”, poddając badaniom ludzi upośledzonych fizycznie. Badania te w praktyce polegały na mordowaniu wybranych przez Mengelego ludzi i przeprowadzaniu sekcji ich zwłok. Ponadto Mengele prowadził badania prenatalne i eksperymenty pseudomedyczne na bliźniętach. W 1945 r. Mengele znalazł się w brytyjskim obozie jenieckim. Lecz uciekł z tamtejszego szpitala. A następnie przez Rzym wyjechał do Buenos Aires. Szczegóły jego dalszych losów nie są do końca znane. Najprawdopodobniej w 1979 r. zmarł w Brazylii.

Wyzwolenie Auschwitz 1945

Pierwszy radziecki żołnierz przekroczył bramę obozu w Monowicach 27 stycznia 1945 rano. Po południu tego samego dnia Rosjanie opanowali obozy w Oświęcimiu i Brzezince. Zastali tam około 7500 chorych, wycieńczonych więźniów, większość z nich w Birkenau (w Auschwitz I około 1800). Oraz tysiące ciał zmarłych, w tym wielu dzieci. W Brzezince, w sześciu składach, których nie zniszczyła SS, znajdowało się blisko 84.000 kobiecych ubrań, 348.000 męskich garniturów i 38.000 męskich butów. A poza tym całe tony okularów, szczoteczek do zębów, protez – namacalne ślady masowych mordów. Natychmiast wykonano dokumentację fotograficzną zastanego koszmaru. Jednak zdjęć tych nie rozpowszechniano jednak do końca wojny. Początkowo wyzwolenie Auschwitz nie było nie faktem szeroko rozpowszechnianym. Nie wspominała o nim nawet sowiecka prasa, poza niewielką wzmianką na łamach wojskowej gazety „Stalinskoje znamia”.

Auschwitz i NKWD

Wyzwolenie Auschwitz nie było finałem tragedii tego miejsca. Już po przejściu frontu infrastrukturę części byłych nazistowskich obozów wykorzystano do utworzenia obozów komunistycznych. W 1945 r. obozy oświęcimskie objęło zarządem NKWD i wykorzystało je jako obozy przejściowe dla osób selekcjonowanych do wywózki w głąb ZSRR. Formalnie więziono w nich Niemców, głównie jeńców wojennych. Jednak było wśród nich wielu Polaków i Ślązaków poczuwających się do polskości. W 1945 r. w radzieckich obozach oświęcimskich zmarło stu kilkudziesięciu ludzi. Do ZSRR wywieziono stamtąd co najmniej 23.250 osób.