Poznaj wielkich polskich ekonomistów – Stanisław Głąbiński i Tadeusz Brzeski

W programie „Poznaj wielkich polskich ekonomistów” wspólnie z Narodowym Bankiem Polskim przypominamy wybitnych polskich ekonomistów, których koncepcje i dorobek naukowy mają niebagatelne znaczenie dla rozwoju naszej gospodarki, finansów i społeczeństwa. Dorobek tych wielkich Polaków tworzy historię rodzimej ekonomii. Narodowy Bank Polski poświęcił prekursorom polskiej myśli ekonomicznej wyjątkową serię kolekcjonerską – „Wielcy polscy ekonomiści”.

 

W nowym programie „Poznaj wielkich polskich ekonomistów” przez 6 tygodni, co czwartek o godz. 17:30 poznamy sylwetki kilku wspaniałych postaci polskiej ekonomii. Dowiemy się więcej na temat serii kolekcjonerskiej „Wielcy polscy ekonomiści”.

Pierwsze spotkanie to ciekawostki na temat Stanisława Głąbińskiego oraz Tadeusza Brzeskiego. Więcej na ich temat dowiesz się w artykule.

Program zobaczysz [ TUTAJ ]

Konkurs znajdziesz [ TUTAJ ]

 

Stanisław Głąbiński (1862–1941)

 

Polski prawnik, polityk i ekonomista; zmarł w sowieckiej niewoli w więzieniu w Charkowie.

W nauce ekonomii reprezentował kierunek historyczno-narodowy.

Był profesorem ekonomii politycznej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, w latach 1899–1900 dziekan Wydziału Prawa tejże uczelni, a od 1908 do 1909 – rektor Uniwersytetu Lwowskiego. Jeden z czołowych przywódców endecji, poseł na sejm krajowy galicyjski; poseł, a następnie senator w II Rzeczypospolitej, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego w rządzie Wincentego Witosa (1923 r.).

Zwolennik tzw. szkoły historycznej w ekonomii, przyjmującej, że ludzkie działanie jest uwarunkowane sytuacją historyczną. Postulował wprowadzenie zasady interesu narodowego wyjaśniającej zjawiska gospodarcze, która zastąpi zasadę racjonalnego gospodarowania. Twierdził, że naród jest jednostką nadrzędną nad państwem; opowiadał się za umiarkowanym interwencjonizmem państwowym, polegającym na prowadzeniu narodowej polityki ekonomicznej. Postulował solidarność gospodarczą wszystkich warstw społecznych.

Stanisław Głąbiński był cenionym prawnikiem, ekonomistą i wybitnym politykiem. Był także pierwszym narodowym demokratą w środowisku ekonomistów.

Urodził się w 1862 r. w Skolem niedaleko Lwowa. Ukończył prawo na Uniwersytecie Lwowskim; w latach 1899–1900 dziekan Wydziału Prawa tejże uczelni, a od 1908 do 1909 – rektor Uniwersytetu. Służbę publiczną rozpoczął jako radny Lwowa i związał się z obozem narodowo-demokratycznym. W 1905 r. objął stanowisko prezesa Stronnictwa Narodowo – Demokratycznego i przez wiele lat pozostawał liderem tego obozu.

W okresie II Rzeczypospolitej wybierany na posła, senatora, kilkukrotnie piastował również urząd ministra. Po zamachu majowym był zdecydowanym przeciwnikiem rządów sanacji. Po wybuchu II wojny światowej próbował przedostać się do Rumunii. Aresztowany przez NKWD jesienią 1939 r. został uwięziony najpierw we Lwowie, następnie w Moskwie, a potem przewieziony do więzienia etapowego w Charkowie, gdzie zmarł latem 1941 r.

Stanisław Głąbiński był ekonomistą pragmatykiem-praktykiem. Traktował ekonomię jako dziedzinę ściśle związaną z polityką i dlatego całe swoje życie poświęcił działalności politycznej i pracy naukowej.

Ekonomia, czy – jak pisał Głąbiński – ekonomika stanowi naukę o rzeczywistym społeczeństwie. W swoim głównym dwutomowym dziele pt. „Ekonomika narodowa” podkreślał, że przedmiotem ekonomii jest „gospodarstwo narodu”, a naród to ludzie żyjący w granicach państwa bez względu na pochodzenie etniczne. Wskazywał trzy główne zadania dla narodowej polityki ekonomicznej: osiągnięcie rozwoju wszystkich sił wytwórczych narodu pod względem gospodarczym, społecznym i technicznym, dążenie do niezależności i samodzielności gospodarczej oraz oparcie ustroju gospodarczego na solidarności gospodarczej warstw społecznych.

Uważał, że rozwój gospodarczy można uzyskać dzięki żywotności narodu, śmiałej inicjatywie, przedsiębiorczości i samodzielności, przy życzliwej opiece ze strony państwa. Z kolei polityka władz powinna łączyć a nie dzielić. Krytykował ujęcie liberalne i socjalistyczne, jako prowadzące do barbarzyństwa i wstecznictwa. Fundamentem ładu społecznego, jak wyjaśniał, jest własność prywatna i wolny rynek, który traktował jednak z dużą dozą ostrożności. Wskazywał obszary odpowiedzialności państwa – były to: infrastruktura drogowa i koleje, usługi pocztowe, banki emisyjne, kasy oszczędności i ubezpieczenia. System wolnorynkowy uznawał za słuszny, ale nie pozbawiony wad, wśród których wymieniał wywoływanie walk klasowych, zależność wielu grup społecznych od nielicznej grupy magnatów przemysłowych, wahania koniunkturalne czy korupcję. Dlatego rozwój wielkich koncernów przemysłowych postrzegał jako zagrożenie, a jako lekarstwo wskazywał tworzenie jak największej liczby małych i średnich przedsiębiorstw i producentów.

Stanisław Głąbiński dostrzegał także konieczność reform społecznych, szczególnie takich, które miały służyć warstwom najniższym. Widział tu istotną rolę państwa. Opowiadał się także za progresją podatkową i promował system obowiązkowych, kontrolowanych przez państwo ubezpieczeń. Z drugiej strony przeciwstawiał się kolektywizmowi, uznając w nim przeciwieństwo samodzielności i wolności gospodarczej i przestrzegał przed bardziej „cywilizowanym” etatyzmem, który – jego zdaniem – przynosił ogrom kosztów administracyjnych, złe zarządzanie i nieefektywne działanie przedsiębiorstw.

Stanisław Głąbiński czerpał inspiracje z niemieckiej szkoły historycznej. Ogromny wpływ na kształtowanie się poglądów lwowskiego ekonomisty miał jego nauczyciel – Leon Biliński oraz przywódca młodszej niemieckiej szkoły historycznej Gustaw Schmoller. Głąbiński był jednocześnie surowym krytykiem austriackiej szkoły ekonomicznej, która promowała liberalizm gospodarczy. Głównym zarzutem była, jak to określał, abstrakcyjna spekulacja przedstawicieli tej szkoły, która nie przynosiła nikomu żadnych korzyści.

2 lipca 2020 r. Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 10 zł: Wielcy polscy ekonomiści – Stanisław Głąbiński. 

Na awersie monety przedstawiono fragment przemówienia Stanisława Głąbińskiego pt. „Program społeczno-gospodarczy Związku Ludowo-Narodowego”, nominał, wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej, napis: Rzeczpospolita Polska oraz rok emisji.

Na rewersie monety znajduje się wizerunek Stanisława Głąbińskiego oraz zarys wizerunku orła ustalonego dla godła Rzeczypospolitej Polskiej z lat 1919–1927. Poniżej orła znajdują się daty urodzin i śmierci Stanisława Głąbińskiego.

Srebrna moneta o nominale 10 zł wyemitowana zostanie w nakładzie do 12 000 sztuk.

Więcej informacji można znaleźć w folderze emisyjnym.

 

Tadeusz Brzeski (1884–1958)

 

Polski ekonomista, profesor i rektor Uniwersytetu Warszawskiego, a po II wojnie światowej – Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie; prezes Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. Zmarł w Londynie w wieku 73 lat.

Przedstawiciel kierunku historyczno-narodowego w nauce ekonomii.

Studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, a także ekonomię na wyższych uczelniach w Bremie i Berlinie. Obronił doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim (1907 r.), od 1916 r. był docentem w Katedrze Ekonomii Politycznej Uniwersytetu Lwowskiego. Następnie profesor na uniwersytetach: Poznańskim i Warszawskim. W czasie II wojny światowej deportowany przez sowietów z okupowanego Lwowa do Kazachstanu, skąd wyszedł z Armią Andersa; po wojnie pozostał w Londynie.

Zajmował się teorią ekonomii, planowaniem gospodarczym i finansami. Swoją teorię ekonomii oparł na podstawach psychologicznych, uwzględniających różnorodność motywów działania gospodarczego, które są zmienne i zależą m.in. od warunków etycznych, obyczajowych i kulturowych. W swoich analizach nawiązywał do dziedzictwa historii myśli ekonomicznej. Stworzył konstrukcję „idealnego państwa gospodarczego”, która – zdaniem wielu badaczy – stanowi największy wkład Brzeskiego do teorii ekonomii.

Tadeusz Brzeski był gruntownie wykształconym prawnikiem. Ekonomia, którą studiował w Bremie i Berlinie, była drugim, równie ważnym obszarem jego zainteresowań i wnikliwych badań. Był typem myśliciela, który koncentrował się na zagadnieniach teorii ekonomii, szczególnie na metodzie badań zjawisk i mechanizmów ludzkiego działania. W swoich dziełach poddawał analizie także szereg zagadnień związanych z kwestiami społecznymi.

W pracach Brzeskiego można wyodrębnić kilka zagadnień, na których opierał swój światopogląd. Wśród najważniejszych należy wymienić te związane z teorią gospodarowania i koncepcją gospodarstwa, rolą państwa w życiu gospodarczym oraz ekonomią traktowaną w ujęciu psychologicznym.

Teoria gospodarowania – jak zakładał Brzeski – winna brać pod uwagę motywy postępowania jednostek i społeczności, co szczegółowo opisał w pracy pt. „Psychologiczna teoria gospodarcza w zarysie”. Według Brzeskiego życie gospodarcze jest splotem faktów przyrodniczych i psychologicznych, dlatego analiza psychologiczna zjawisk gospodarczych odgrywa bardzo ważną rolę. Brzeski odrzucał wzorzec „homo oeconomicus” jako istoty kierującej się motywacją racjonalną i tłumaczył, że badanie teoretyczno-ekonomiczne traci rację bytu wszędzie tam, gdzie interpretacja za pomocą motywów racjonalności zawodzi. Rozważając psychikę społeczną i analizując historię myśli ekonomicznej, doszedł do wniosku, że bez psychologii teoria gospodarcza nie może się obejść, jeśli chce dojść do pewnych ogólnych prawidłowości.

Ważnym zagadnieniem, nad którym pracował Brzeski była koncepcja państwa. Stworzył konstrukcję „idealnego państwa gospodarczego”, która dla wielu badaczy jest jego największym wkładem do teorii ekonomii. Do tego poglądu przychylał się Stanisław Głąbiński, który opisał poglądy Brzeskiego w swojej „Historii ekonomiki”, chwaląc go za nowinkę teoretyczną uwzględniającą koncepcję państwa gospodarczego jako idealnego typu – pomocniczego narzędzia analizy współczesnego życia gospodarczego.

Zgodnie z ujęciem Brzeskiego koncepcja państwa gospodarczego stanowi warunek niezbędny, by zrozumieć całość zagadnienia związanego z życiem ekonomicznym, zarówno z punktu widzenia jednostki, jak i zbiorowości. We wzorcowym ujęciu, gdyby państwo pełniło swoją funkcję organizatorsko-kontrolną, mielibyśmy do czynienia z typem „państwa gospodarczego”, w którym administracja bierze aktywny udział w sprawach gospodarczych. Ten aktywny udział przekładałby się na bezpośrednie wykonywanie czynności gospodarczych, oddziaływanie za pomocą przepisów, zarządzeń, nakazów i zakazów na czynności gospodarcze prowadzone przez jednostki.

Bardzo ciekawe są uwagi Brzeskiego w tych fragmentach prac, w których wychodzi poza suchą teorię i nawiązuje do praktycznych aspektów swoich koncepcji. Uczony uwypuklał konieczność zmiany mentalności społeczeństwa w związku z odzyskaniem niepodległości w 1918 r. Aby bowiem państwo mogło się rozwijać i spełniać swoją rolę, konieczne jest odejście od tradycji traktowania administracji jako narzędzia zaborcy. Brzeski podkreślał, że Polsce z odradzającą się gospodarką potrzebny jest etatyzm prawny, czyli tworzenie ram praworządności, ujednolicania przepisów dotyczących obrotu ziemią, ubezpieczeń społecznych itd. Aby stało się to możliwe, musi zmienić się właśnie nieufne nastawienie do państwa. Tymczasem – jak oceniał – polskie społeczeństwo nie jest gotowe na przyjęcie gospodarki wolnorynkowej. A zbiurokratyzowany aparat państwowy może nie sprostać zadaniom stojącym przed państwem na dorobku, poddanemu nieustającej presji zewnętrznej i wewnętrznej. Niemniej na dłuższą metę nikt i nic nie zastąpi państwa przed podjęciem zadań, których nie są w stanie wykonać jednostki – konstatował.

Dyskusyjna pozostawała kwestia, ile i jakich prerogatyw państwu udzielić. Tym bardziej, że poziom aparatu urzędniczego i biurokratycznego był stosunkowo niski, co utrudniało wprowadzanie zmian. Brzeski upatrywał ratunku w doborze odpowiednich kadr. Jednak – jak dowodzi historia – zorganizowanie sprawnego i uczciwego aparatu stanowi nie lada wyzwanie, a przekonanie Brzeskiego, że urzędnicy będą dobierani jedynie na podstawie kryterium fachowości, może jawić się nawet współczesnemu odbiorcy – jako naiwne.

Warto także wspomnieć, że Tadeusz Brzeski nie stronił od analiz historycznych. Przyczyn upadku I Rzeczypospolitej upatrywał w krótkowzrocznej i egoistycznej polityce ówczesnych polskich elit. Zdaniem Brzeskiego Polska do kresu średniowiecza rozwijała się prawidłowo. Dopiero później, w czasach nowożytnych, gdy stała się krajem eksportu rolniczego przy równoczesnym obumieraniu miast i przemysłu, przypieczętowała w dłuższej perspektywie swój ponury los, zwieńczony tragedią rozbiorów.

Tadeusz Brzeski zmarł 1958 r. w Londynie, gdzie osiadł na stałe po emigracyjnej tułaczce z armią generała Władysława Andersa. Przez lata pracy, zarówno w Polsce, jak i w Wielkiej Brytanii piastował wiele ważnych stanowisk, a jego dorobek naukowy zasługuje na uwagę i dalsze badania.

 

źródło: materiały prasowe Narodowego Banku Polskiego